11. yüzyılda Türk egemenliğine girmiş olan Musul, zengin
petrol kaynaklarına ve konumu itibarıyla stratejik öneme sahip bir yerdi. Bu nedenle İngiltere, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından sonra savaş hukukuna aykırı şekilde burayı işgal etmişti. Türkiye ise nüfusunun çoğunluğu Türklerden oluşan Musul’u Misakımilli sınırları içinde görüyor ve buranın kendisine bırakılması gerektiğini savunuyordu. Buna karşılık İngiltere, mandası altında tuttuğu Irak’a ait olduğunu iddia ediyor ve bu önemli petrol bölgesinin Türkiye’ye katılmasına şiddetle karşı çıkıyordu.
Musul Sorunu Lozan’La İlgisi
Musul sorunu Lozan’da sert tartışmalara neden olmuş ancak bir çözüme kavuşturulamamıştı. Tartışmaların uzaması ve barışın tehlikeye düşmesi üzerine de sorunun Türkiye ve İngiltere arasında daha sonra yapılacak ikili görüşmelerle çözülmesi kararlaştırılmıştı. Buna göre Türkiye ve İngiltere dokuz ay içinde bir antlaşmaya varacak, bu olmadığı takdirde sorun Milletler Cemiyeti tarafından çözülecekti.
Lozan’dan sonra İstanbul’da yeniden başlayan Musul görüşmelerinde Türkiye, bölgenin geleceğinin yapılacak bir halk oylaması ile belirlenmesini teklif etti. İngiltere ise meseleyi Milletler Cemiyetine götürmek istediğinden bu teklifi reddedip uzlaşmaz bir tutum içine girdi. Böylece sonuçsuz kalan görüşmelerin ardından Musul sorunu Lozan Antlaşması’nın ilgili hükmü gereği Milletler Cemiyetine taşındı. Milletler Cemiyeti de Musul’un İngiltere mandası altındaki Irak’a bırakılmasına karar verdi. Bunun üzerine Türkiye, Musul’u güç kullanarak almaktan başka çaresi kalmadığını görerek savaş hazırlıklarına başladı. Ancak tam bu sırada doğuda çıkan Şeyh Sait isyan’ harekete geçilmesini engelledi.
İsyanın bastırılmasına ve ülke içinde düzenin yeniden sağlanmasına öncelik veren Türkiye, İngiltere ile anlaşmak zorunda kaldı. 5 Haziran 1926’da iki devlet arasında yapılan Ankara Antlaşması’yla Musul Irak’ta kalacak şekilde bugünkü Türkiye-Irak sınırı çizildi. Aynı antlaşmayla Irak’ın petrol gelirlerinin yüzde 10’u 25 yıl süreyle Türkiye’ye bırakıldı. Ancak Türkiye 500 bin İngiliz sterlini karşılığında bu hakkından vazgeçti.