İşte Anadolu’muzun gizli hazinelerinden biri daha. Ağacına İdris, meyvesine Mahlep denmesi için kim bilir hangi serüvenler yaşandı?.. Kiraz ve vişne ağaçlarına anaçlık yapan, onları pazara sunan, ancak kendini kendi saklı sularında saklamaya devam eden, kandil gecelerinde simit aracılığıyla burnunu şöyle bir gösteren mahcup ağaç, meyvesi ve tohumu. Mahlep, Gülgiller (Rosaceae) familyasındandır.
Coğrafya ve Tarihçesi: Gen merkezi başta Anadolu olmak üzere Batı Asya ve Orta Avrupa olmalıdır. Cerasus cinsi Türkiye florasında, C. avium Moench (Kiraz) ile C. vulgaris Mill. gibi iki ünlü meyvenin de içinde yer aldığı, tür, 4’ü endemik 15 taksonla birlikte temsil bulur. İki varyetesi bulunan mahlebin varyetelerinden biri de endemiktir. Adana ve Kahramanmaraş’ta 1900-2100 metrelerde görülen var. alpina Browicz. Mahlep; Adana, Amasya, Ankara, Bolu, Diyarbakır, Gümüşhane, Hakkari, İstanbul, Kars, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Niğde, Tunceli, Uşak, Van illerimizde 300-2100 metrelerdeki kurak yamaçlarda, bozuk meşe ormanlarında görülür. Tokat, Çorum, Amasya, Gümüşhane, Mardin illerinde ticari amaçla yetiştirilir. Türkiye’nin yıllık iç-mahlep tüketimi 5 ton dolayındadır, üretimse 400 ton. Artan kısım Orta doğuya, Kuzey Afrika ülkelerine ihraç edilir. İslam hekimi Razi (854-932), “Kalp sancısına karşı birer kaşık mahlep tozu içiniz” demiştir.
Kullanılan Kısmı ve Bileşimi: Mutfakta ve halk hekimliğinde; ağacın olgunlaşmış meyvelerinin dıştaki etli kısmı ve onun altındaki sert çekirdek kabuğu kırılıp atılarak, en içte kalan kısım kullanılır. Mahlep deyince, özel kırma makinelerinde kırılarak alınan bu iç taneler ya da onun öğütülmüş hali anlaşılır. 3 kg kabuklu tohumdan 1 kg iç (mahlep) elde edilir. Bileşiminde sabit yağ, kumarin, glikozitler; tohumdan elde edilen yağda başta eleos-tearirı olmak üzere çeşitli asitler bulunur.
Tıp Folklorundaki Yeri: Mahlep vücudu güçlendirici ve şişmanlatıcı, idrar ve balgam söktürücü, prostat büyümesini önleyici, cinsel gücü artırıcı (afrodizyak) özellikleriyle bilinir. Nefes darlığına ve kan şekerine iyi geldiği kabul edilir. Bütün bunlar için öğütülmüş mahlep balla macun haline getirilip yenir. Kan şekerini düşürücü olarak tohumlar toz haline getirilir ve üç öğün birer tatlı kaşığı yutulur.
Ülkemizdeki Uygulamalar: Mahlep tohumu Doğu Anadolu’da cinsel gücü artırıcı, balgam söktürücü, idrar artırıcı, prostat büyümesini önleyici, nefes darlığım giderici olarak kullanılır. Kahramanmaraş-Göksun’da meyveler mide rahatsızlıkları için kaynatılıp içilir. Adıyaman-Besni, Mardin-Kızıltepe, Siirt-Aydınlar (Tillo) ve Diyarbakır’da şeker hastalığı için tohumlar aç karna yenir, sıtma için meyveler toz haline getirilip bir sıvıya karıştırılarak içilir. Tokat-Reşadiye’de sıtmalı hastaya kaynatılarak mahlep suyu içirilir, güneş çarpmasında mahlep yaprağı sarılır.
İstanbul’da kan şekerini düşürücü olarak tohumlar pelin, ceviz, yapışkan otu ve kara dut yapraklarıyla birlikte kaynatılarak içilir. Mahlebin kendisine anaçlık yaptığı kirazın (C. avium L.) da meyve saplarıyla gövde kabukları, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde idrar artırıcı, böbrek rahatsızlıklarını iyileştirici, zehirlenmelere karşı panzehir olarak kullanılır. Gaziantep’te meyve sapları demlenip, böbrek iltihabını giderici, böbrek taşlarını eritici; Konya-Ereğli’de ishal giderici olarak içilir.