İyonik Bileşikleri Adlandırma
Kimyacıların elementleri sembollerle, bileşikleri ise formüllerle göstererek bilimde ortak bir dil oluşturmuşlardır. Daha sonra maddeleri bileşimlerine göre bazı kurallar uygulayarak adlandırmak için de bir sistem geliştirilmiştir. Metal katyonlan ile ametal anyonları arasındaki elektron alış-verişiyle oluşan iyonik bileşiklerin adlandırma kurallarını öğrenelim.
İyonik Bileşikleri Adlandırma Kuralları
- Metal katyonları adlarını içerdikleri elementlerden alır. Örneğin Na sodyum, Na+ sodyum iyonu; Ca kalsiyum, Ca2t kalsiyum iyonu olarak adlandırılır.
- Birçok iyonik bileşik, iki element atomunun oluşturduğu ikili bileşiklerdir. Bu bileşikler adlandırilırken önce metal katyonunun adı, sonra ametal anyonunun adı söylenir. Ametal anyonları element adına “—ür” eki getirilerek adlandırılır. Örneğin NaBr, sodyum bromür; KCI, potasyum klorür şeklinde adlandırılır.
- İkiden fazla türde elementten oluşan bileşiklere çok atomlu bileşikler denir. Çok atomlu bileşiklerde de bazı anyonlar “-ür” son eki ile adlandınlır. Örneğin CN- anyonu siyanür olarak okunur. NaCN bileşiği sodyum siyanür olarak adlandırılır.
- Geçiş metalleri ve diğer bazı metaller birden fazla katyon oluşturabilir. Bu durumda adlandırma yapılırken aynı elementin farklı katyonlarını ayırt etmek için Romen rakamları kullanılır. Metal katyonunun adı ile ametal anyonunun adı arasında parantez içinde metal katyonunun yükü Romen rakamı ile belirtilir. Bu adlandırma sistemine Stock sistemi denir. Örneğin CuCI bileşiğinde Cu atomu (+1) yüklü katyondur. Bu durumda bileşik bakır(I) klorür olarak adlandırılır. CuCl2 bileşiğinde Cu atomu (+2) yüklü katyondur. Bu durumda bileşik, bakır(II) klorür olarak adlandırılır.
İyonik bileşik A grubu metali ve çok atomlu kök iyonla oluşturuluyorsa adlandırma yapılırken önce metalin adı, sonra kök iyonun adı söylenir. Metal birden fazla yükseltgenme basamağı alıyorsa metal adı ile kök iyon arasında parantez içerisinde metalin yükseltgenme basamağı Romen rakamı ile gösterilir. Aşağıdaki tabloda bazı kök iyonlar ve isimleri verilmiştir.
Kovalent Bileşikleri Adlandırma
Kovalent bileşiklerin ametal atomları arasında elektronların ortak kullanılmasıyla oluşur.
Kovalent Bileşikleri Adlandırma Kuralları
- İkili kovalent bileşiklerin adlandırılması ikili iyonik bileşiklerin adlandırılmasıyla benzerdir. Formüldeki ilk element adı söylendikten sonra, ikinci element adının köküne “ür” eki getirilir. Örneğin HCI hidrojen klorür, HI hidrojen iyodür olarak adlandırılır.
- iki element arasında birden fazla bileşik oluşuyorsa karışıklığı engellemek için formüldeki elementlerin sayıları Yunanca ön ekleri ile belirtilir. Bu kural uygulanırken formüldeki ilk atom bir tane olduğunda ön ek kullanılmaz. Örneğin CH4 karbon tetrahidrür, PCI5 fosfor pentaklorür olarak adlandırılır.
- Formüldeki ikinci atom oksijen ise ilk atomdan sonra “oksit” eki getirilerek adlandırma yapılır. Örneğin CO karbon monoksit, CO2 karbondioksit olarak adlandırılır. Bazı oksitler adlandırılırken ön ekteki “o” harfi söylenmez. Örneğin N2O5 diazot pentaoksit yerine diazot pentoksit olarak adlandırılır.
