Canlıları beslenme ilişkilerine göre üç gruba ayırabiliriz. Doğada bir canlı başka bir canlıyı besin olarak kullanırken kendisi de başka bir canlının besini olabilir. Canlıların birbirini tüketmelerine göre oluşturulan sıralamaya besin zinciri denir. Besin zincirlerinin ilk basamağını üretici canlılar oluşturur. Yeşil bitkiler, su yosunları, denizlerde yaşayan bazı tek hücreli canlılar (planktonlar) ve bazı bakteriler üretici canlılara örnek olarak verilebilir. Bitkilerle beslenen otçul hayvanlara, birinci derece tüketiciler denir. Bu canlılar aldığı besinin bir kısmını yaşamsal faaliyetleri için kullanırken bir kısmını da vücudunda depolar.
Otçul hayvanlar ve otçul hayvanları avlayarak beslenen etçil hayvanlar (ikinci derece tüketiciler) ya da hem ot hem de et ile beslenen canlılar, tüketici canlıları oluşturmaktadır. Diğer bir canlı grubu da ayrıştırıcılardır. Ayrıştırıcı canlılara örnek olarak şapkalı mantarlar, küf mantarları ve bazı bakteriler verilebilir. Üretici ve tüketici canlıların yaşamları sona erdikten sonra ya da bu canlıların oluşturduğu atıklar, ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak daha küçük yapılara ayrışır. Oluşan bu moleküllerin daha sonra tekrar canlıların yapısına geçmesiyle doğada doğal bir döngü oluşur. Ayrıştırıcılar besin zincirinin her basamağında bulunur.
Besin zincirleri bazen iki basamaktan, bazen de çok fazla sayıda basamaktan meydana gelebilir. Bir canlı başka bir canlı için avcı olurken diğer bir canlı için av olabilmektedir. Av ve avcı arasındaki bu doğal denge herhangi bir olumsuzluk yaşanmadığı sürece devam etmektedir. Ancak doğal afet ya da insan faktöründen kaynaklanan bazı olumsuzluklar nedeni ile besin zinciri bozulabilir. Bu nedenle bazı canlıların sayısı normalden daha fazla sayıda arttığı gibi bazı canlıların sayısında azalma yaşanır. Hatta canlının nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kalabilir.
Doğada canlılar arasında hassas bir denge vardır. Bu denge bozulduğu zaman beraberinde birçok sorun oluşmaktadır. Konu girişinde yer alan gazete haberinde görüldüğü gibi bir bölgede doğal denge bozulduğunda bu durumdan, orada yaşayan diğer canlılar da etkilenmektedir. Haberimizde yer alan kene ve ağaç zararlısı tırtılların aşırı çoğalmasının nedeni bu canlılarla beslenen kuşların o bölgede azalmasından kaynaklanmaktadır. Yetkili kişilerin bu sorunu çözmek için geliştirdikleri yöntem de çok önemlidir. Zararlı canlıları yok edelim derken bu sefer başka problemlerin oluşmasına neden olabiliriz. Bu gibi olumsuzluklar’ önleyebilmek için canlılar arasındaki beslenme ilişkisini çok iyi bilmeliyiz. Bu ilişkiyi göstermek için besin piramidini kullanabiliriz.
Besin piramidine baktığımızda doğada en çok bulunan canlı, üretici canlılardır. Üreticilerden sonra birinci derece tüketici canlılar, daha sonra da ikinci derece tüketiciler gelmektedir. Besin piramidinde yukarı doğru çıkıldıkça canlının sayısı azalmaktadır. En son basamakta yer alan canlılar, besin bulmada zorlanan ve genelde nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kalan canlılardır. Görüldüğü gibi besin piramidinde aşağıdan yukarı doğru gidildikçe besin miktarı azalmaktadır.
Besin zincirinde herhangi bir canlının sayısında artma ya da azalma olduğunda bundan, besin zincirindeki tüm canlılar etkilenir. Örneğin resimdeki besin zincirinde yılanların artması atmacaların artmasına, farelerin sayısının azalmasına, çekirgelerin artmasına ve bitkilerin azalmasına sebep olabilir. Görüldüğü gibi bu durumdan, tüm besin zinciri etkilenmektedir. Bir diğer önemli nokta da besin zincirindeki tüm canlıların ayrıştırıcı canlılarla ilişkisinin olmasıdır. Yaşamı sona eren bütün canlılar ayrıştırıcılar tarafından parçalanır.
Tabi ki doğada bir canlı sadece bir canlı grubu ile beslenmemektedir. Resimdeki gibi birçok besin zincirinin bir araya gelmesi sonucu oluşan besin ilişkisine besin ağı denir. Çevresel etkilerden dolayı doğal dengenin bozulması çok daha büyük bir canlı grubunu etkilemektedir. Canlıların yaşamı için vazgeçilmez bir öneme sahip olan besinin nasıl üretildiğini birlikte öğrenelim.