Dünya’ya en yakın gök cismi olan Ay’ı havanın açık olduğu gecelerde aşağıdaki fotoğrafta olduğu gibi değişik şekillerde görebilirsiniz. Ay, şeklini değiştiriyormuş gibi görünebilir ama her zaman küre şeklindedir.
Ay’ın bir ışık kaynağı olmadığını, Güneş’ten aldığı ışığı yansıttığı için Ay’ı görebildiğinizi biliyorsunuz. Ay, Dünya’nın etrafında dolanırken Dünya’dan bakıldığında her gece Güneş’in aydınlattığı Ay yüzeyinin büyüklüğü farklı görülür. Aydınlanan Ay yüzeyinin kimi zaman daha büyük, kimi zaman da daha küçük bir bölümünü görür, bazen de hiç göremezsiniz. Çünkü Ay’ın Dünya’ya bakan yüzeyi Güneş’ten ışık almıyorsa görülmez. Dünya’daki bir gözlemci düzenli olarak Ay’ı izlerse Ay’ın görünümünde düzenli bir değişimin olduğunu fark eder. Ayın görünümündeki değişiklikler, Ay’ın Dünya’nın etrafında dolanma hareketi süresinde ortaya çıkan ve düzenli olarak tekrar eden doğa olayıdır. Ay’ın Dünya etrafında bir tam dolanımı süresince Dünya’dan görülen ve her zaman aynı sırayı izleyen bu görünümlerine Ay’ın evreleri denir. Bu evreleri aşağıdaki şekil üzerinde inceleyiniz.
Ay’ın dört ana evresi vardır: yeni ay, ilk dördün, dolunay, son dördün. Ay’ın diğer evreleri bu dört ana evre arasında yer alır. Verilen şekli ve aşağıdaki açıklamaları takip ederek Ay’ın evrelerinin oluşumunu inceleyiniz. Ay, Dünya çevresinde dolanırken belli zamanlarda Güneş ile Dünya’nın arasında kalır. Böyle durumlarda Ay’ın Dünya’ya dönük yüzü Güneş’ten ışık alamaz. Bu nedenle Ay bu konumdayken Dünya’dan görülmez. Ay’ın bu evresine yeni ay denir. Bu evreyi izleyen süreçte Ayın aydınlık yüzeyi görülmeye başlar. Gün geçtikçe Ay’ın görünen aydınlık yüzeyinde artış olur. Yeni ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay, yarım daire şeklinde görülür Ay’ın bu şekilde görüldüğü evreye ilk dördün denir. ilerleyen günlerde Ay’ın görünen aydınlık yüzeyindeki artış devam eder. İlk dördünden yaklaşık bir hafta sonra ise Ayın Dünya’ya dönük yüzünün tamamı Güneş ışığı alır.
Ay küre şeklinde görülür. Ay’ın bu şekilde görüldüğü evreye dolunay denir. Bu evreyi takip eden günlerde Ay’ın aydınlanan yüzü küçülmeye başlar. Dolunay evresinden yaklaşık bir hafta sonra da Ay yeniden yarım daire şeklinde görülür. Ancak bu sefer Ay’ın ışık alan yüzü, ilk dördün evresinin tam tersidir. Ay’ın bu şekilde göründüğü evreye son dördün denir. Son dördün evresinden sonra günden güne Ay’ın görünen aydınlık yüzünde azalma olur. Ay’ın görünümündeki bu değişiklikler düzenli olarak birbirini izler ve yaklaşık 29 günde tamamlanır. Bu süreye 1 ay denir.