Günebakan, Gündöndü ve Günçiçeği olarak da bilinir, bileşikgiller (Asteraceae ya da Compositae) familyasından biryıllık bitki. Anayurdu Kuzey ve Güney Amerika olan ayçiçeğinin 1-4.5 m uzunluğunda tüylü bir gövdesi, 7.5-30 cm uzunluğunda kalın dili, geniş yaprakları vardır. Kömeçlerinin (çiçekbaşı) eni, yabani olanlarda 7.5-15 cm, kültürü yapılanlarda 30 cm’den fazladır. Kömecin ortasındaki çiçekler kahverengi, sarı ya da mor, kenardakiler ise sarı renktedir. Tüylü oval yaprakları sarmal dizilimlidir. Altmışa yakın Helianthus türünden birkaçı sırf boylarının gösterişli olması nedeniyle yetiştirilir. Bu türler biryıllık ya da çokyıllık sert gövdeli uzun otsu bitkilerdir. Yerelması (Helianthus tuberosus) ise sebze olarak tüketilen yumruları için yetiştirilir.
Ticari değeri yüksek bir bitki olan ayçiçeğinin yaprakları hayvan yemi olarak kullanılır, çiçeklerinden sarı renkli bir boyarmadde, tohumlarından da yemeklik sıvı yağ elde edilir. Genel olarak çiçekyağı adıyla anılan bu sarı renkli yağ, yemeklik olarak zeytinyağı ve bademyağına eşdeğer kabul edilir; yağlıboya ve sabun yapımında; ayrıca yağlayıcı olarak kullanılır. Kurutulup kavrulduktan sonra çerez olarak yenen tohumlarından bazı ülkelerde ekmek ya da kahveye benzer bir içecek de yapılır. 100 gr. kabuklu ayçiçeğinin içerdiği besin değerleri: 46.5 gr. yağ (linoleik asit ve doymamış yağlar), 21.4 gr. lif, 1.4 mgr. B1 vitamini, 39.5 mgr. E vitamini ve 528 kalori içerir. E vitamini ve linoleik asit yönünden zengin olan ayçiçeği kalbe yararlıdır. E vitaminini almayan kişilerde angina pectoris denilen kalbin koroner damarların yetmezliğinden oluşan, kalp krizi geçirme riski 3 kat fazladır. Ayrıca linoleik asit, kötü kolesterol düzeyini düşürür, damarlarda oluşacak kan pıhtılarının damarları tıkamasını önler.
Ayçiçeğinden bulunan E vitamini gibi antioksidan maddelerin fazlalığı vücudun kansere karşı direncini arttırır. Yağı alınmış tohumun küspesi ise değerli bir hayvan yemidir. Ayçiçeği ayrıca süs bitkisi olarak da değer taşır. Ayçiçeği bitkisi tohumuyla çoğaltılır, ayçiçeği tohumları hava sıcaklığının 10° olduğu zamanda ekilmelidir. Çiçeklenme ve tohum bağlama dönemlerinde hava sıcaklığı 15°’ye çıkarsa çimlenme olur. Çiçeklenme için ise en uygun sıcaklar 21- 24°’lerdir. Ayçiçeği bitkisi iyi nem tutan humuslu toprakları sever, çünkü iyi çimlenme olması için toprakta yeterince nem bulunmalıdır. Türkiye’de ayçiçeği üretiminde karşılaşılan önemli sorunlardan biri, ürünü etkileyen hastalık ve zararlılardır. 1960’ların başlarında canavarotu adıyla bilinen asalak bitkilerin, 1970’lerin ortalarında ise ayçiçeği küllemesi ve ayçiçeği pası gibi hastalıkların etkisiyle üretimi önemli ölçüde düşmüştür. Bugün Trakya’da ayçiçeği buğdayla dönüşümlü olarak ekilmektedir.